مطالعة تطبیقی فرایند توقف و بازرسی پلیسی در اماکن عمومی در نظام حقوقی ایران و انگلستان

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.

چکیده

حمایت از حقوق عمومی و جامعه، استفاده از توقف و بازرسی را در پاره‌‎ای از موارد به‌ویژه در اماکن عمومی توجیه می‌کند. توقف و بازرسی یکی از ابزار مهم پلیس درجهت اجرای وظایف خود در کشف جرم و تحقیقات مقدماتی به‌شمار می‌آید. این اقدام باید به‌گونه‌ای سازماندهی شود که ضمن حفظ حریم خصوصی، امنیت عمومی را در جامعه حفظ کند. نیل به این مقصد چالش‌های فراوانی از قبیل نادیده گرفتن حریم خصوصی، تکلیف ضابطان از حیث جرم مشهود و غیرمشهود ایجاد کرده است. ازاین‌رو بهره‌گیری از مطالعات تطبیقی و استفاده از تجارب کشورهای دیگر به‌منظور ترسیم الگوی مطلوب فرایند توقف و بازرسی ضروری است. در هردو نظام حقوقی اصل محدودیت در انجام توقف و بازرسی به‌رسمیت شناخته‌ شده است. بااین‌حال، جهات قانونی، تشریفات و ضمانت‌اجراهای حسن اجرای توقف و بازرسی در دو نظام حقوقی دارای وجوه اشتراک و افتراقی با یکدیگر هستند. با عنایت به یافته‌های این مقاله، در ایران، جز درمورد جرم مشهود، در سایر موارد ضابطان دادگستری مکلف به اخذ مجوز قضایی‌اند. در انگلستان، افسران صاحب صلاحیت پلیس بر اساس ضابطه ظن معقول و وجود امارات و اطلاعات کافی مجاز به توقف و بازرسی‌اند و در سایر موارد اخذ مجوز قانونی ضروری است. در انگلستان مقررات صریح و شفافی برای پیش از بازرسی از قبیل اعلام هدف بازرسی و قانون و شرایط موردِاستناد، هنگام بازرسی از قبیل رعایت احترام و تعیین محدوده بازرسی و پس از بازرسی از قبیل تهیه گزارش از بازرسی چه منجر به دستگیری مظنون بشود یا نشود و تسلیم نسخه‌ای از آن به مظنون مقرر شده است. در هردو نظام حقوقی به‌‌منظور حسن اجرای قواعد بازرسی، ضمانت‌اجراهای مدنی، انضباطی و کیفری تدارک دیده‌ شده است، با این وصف در انگلستان به‌صورت دقیق و شفاف‌تر و گسترده‌تر ضمانت‌اجرای بطلان پیش‌بینی ‌شده است. در این نوشتار تلاش می‌شود با تطبیق دو نظام حقوقی با رویکردی تحلیلی و توصیفی نقاط ضعف و قوت دو نظام حقوقی را مشخص و راهکارهای عملی و مفید برای نظام حقوقی ایران پیشنهاد شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparative Study of Stop and Search by Police in Public Places in Iran and England Legal Systems

نویسندگان [English]

  • Gholamhassan kooshki 1
  • Peyman Dolatkhahpashakie 2
1 Assistant Professor, Department of Criminal Law and Criminology, Faculty of Law and Political Sciences, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran.
2 Master of Criminal Law and Criminology, Faculty of Law and Political Sciences, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Protecting public and community rights, justifies using the search and stop order in some cases, especially in public places. The principle of limiting search and stopping recognized, in both legal systems. The judiciary in Iran must obtain a judicial authorization, except in the case of evident crimes. In the UK, police officers based on reasonable suspicion and sufficient information allowed to search and stop and obtaining a legal authorization is necessary in other cases. In the UK it's anticipated clear rules for pre-search such as the announcement of the search purpose and the law and circumstances invoked, for search such as respect and determine the scope of search and for after search such as necessity and or no need for arrest and the quality of maintenance of objects. Guarantee of civil, disciplinary and criminal proceedings is considered in both legal systems, however these guarantees predicted more precisely, clear and wider In England.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Stop
  • Search
  • Police
  • Public Places
  • Iranian Law
  • English Law

فهرست منابع

الف. منابع فارسی
آشوری، محمد. آیین دادرسی کیفری. جلد دوم. ویراست چهارم. تهران: نشر سمت، 1389.
آشوری، محمد. آیین دادرسی کیفری. جلد دوم. چاپ دوم. تهران: نشر سمت، 1380.
آشوری، محمد. جایگزین‌های زندان یا مجازات‌های بینابین. چاپ سوم. تهران: نشر گرایش، 1394.
آشوری، محمد. حقوق کیفری شورای اروپا. تهران: نشر گرایش، 1394.
باقری‌نژاد، زینب. اصول آیین دادرسی کیفری. چاپ اول. تهران: انتشارات خرسندی، 1394.
حیدری، الهام و محمدجواد فتحی. «گستره اصل آزادی تحصیل دلیل در دادرسی کیفری ایران و انگلستان». مطالعات حقوقی دانشگاه شیراز 6(2) (1392): 32-1.
حیدری، الهام. «حقوق دفاعی متهم در «دوران تحت نظر» در قانون آیین دادرسی کیفری و بررسی تطبیقی آن با حقوق انگلستان». دیدگاه‌های حقوق قضایی ۲۰(۷۱) (1394): 53-27.
خالقی، علی. آیین دادرسی کیفری. چاپ سی و یکم. ویرایش دوازدهم. تهران: انتشارات مؤسسه مطالعات و پژوهشهای حقوقی شهر دانش، 1395.
خالقی، علی. نکته‌ها در قانون آیین دادرسی کیفری. چاپ هفتم. ویرایش دوم. تهران: انتشارات مؤسسه مطالعات و پژوهشهای حقوقی شهر دانش، 1395.
خبرآنلاین. «21 راه برای اینکه طعمه مأمورنماها نشویم؟/ قدم اول، مطالبه حقوق شهروندی و احراز هویت مأمور». 2 فروردین 1394. http://www.khabaronline.ir/detail/405586/society/Police (آخرین بازدید 1 خرداد 1397).
خبرگزاری فارس. «مأموران پلیس موظف به ارائه کارت شناسایی هستند». 8 آبان 1392. http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13920808000980 (آخرین بازدید 1 خرداد 1397).
خیاطی گرگری، ماهدیس. شرایط مسئولیت مدنی پلیس در حقوق ایران و انگلیس. تهران: انتشارات مؤسسه مطالعات و پژوهشهای حقوقی شهر دانش، 1395.
رحمدل، منصور. «حق انسان بر حریم خصوصی». مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران 70(0) (1384): 145-119.
رحیمی، حبیب‌الله، ماهدیس خیاطی گرگری. «نقش زیان‌دیده در مسئولیت مدنی پلیس (مطالعه تطبیقی در حقوق ایران و انگلیس)». پژوهش حقوق خصوصی 5(17) (1395): 40-9.
زراعت، عباس. بطلان در آیین دادرسی کیفری. چاپ اول. تهران: میزان، 1390.
ساریخانی، عادل. «پلیس و کشف جرم در حریم خصوصی». فصلنامه پژوهش‌های اطلاعاتی و جنایی 12(1) (1396): 174-151.
سیدتاج‌الدینی، علی. حقوق شهروندی متهمان با رویکرد پیشگیری از ضرب‌وجرح. چاپ اول. تهران: انتشارات معاونت تربیت و آموزش ناجا، 1389.
شاکری، ابوالحسن، مسعود قاسمی. «پاسخ به جرم مشهود در سیاست جنایی ایران با نگاهی به حقوق انگلستان». فصلنامه پژوهش‌های دانش انتظامی 18(70) (1395): 102-83.
صادق‌پور، ناهید. «نقش پلیس در فرایند دادرسی کیفری در حقوق انگلستان با نگاهی به حقوق ایران». پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، تهران: دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، 1390.
صادق‌منش، جعفر. ضابطان قضایی (وظایف، اختیارات و مسئولیت‌ها). چاپ اول. تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضائیه، 1394.
طهماسبی، علی. «دستور دادرسی گروهی در حقوق انگلیس، با نگاهی به حقوق آمریکا و ایران». مجلة مطالعات حقوق تطبیقی دانشگاه تهران 8(1) (1396): 247-227.
عباسلو، بختیار. «مسئولیت مدنی ضابطان دادگستری». فصلنامه دانش انتظامی 12(1389): 130-87.
فرجی‌ها، محمد، محمد مقدسی و امین آقایی. «معیارهای قانونی ناظر بر بازرسی‌های پلیسی در نظام‌های کیفری مختلف». فصلنامه علمی ـ ترویجی کارآگاه 13(2) (1391): 21-6.
کتابخانه مدرسه فقاهت. http://lib.eshia.ir/13055/1/161 (آخرین بازدید 11 خرداد 1397).
کوشا، جعفر، مصطفی پاک‌نیت. «توازن میان حقوق متهم و بزه‌دیده در قانون آیین دادرسی کیفری 1392 و اسناد بین‌المللی». مجله حقوقی دادگستری 81(97) (1396): 52-29.
گل‌محمدی خامنه، علی. مبانی امور انتظامی. تهران: معاونت امور آموزشی ناجا، 1386.
معاونت قضایی و حقوقی اداره کل حقوقی. نظریات مشورتی کمسیون قضایی و حقوقی سازمان قضایی نیروهای مسلح (حقوق جزای عمومی). جلد چهارم. تهران: انتشارات بهنامی، 1391.
مقیمی، مهدی، مرتضی نیازخانی. «حقوق شهروندی متهمان در مرحله کشف جرم توسط پلیس». مجله کارآگاه 13(2) (1389): 124-92.
مؤذن‌زادگان، حسنعلی و سحر سهیلی مقدم. «قاعده بطلان دلیل در دادرسی کیفری (با تأکید بر حقوق آمریکا)». مطالعات حقوق کیفری و جرم‌شناسی دانشگاه تهران 3(2) (1395): 267-243.
مؤسسه دانشنامه پلیس. «بازرسی بدنی». آخرین بازدید 23 خرداد 1397. http://wiki.police.ir/?siteid=29&fkeyid=&siteid=29&pageid=4159.
ناجی‌زواره، مرتضی. دادرسی بی‌طرفانه در امور کیفری. چاپ اول. تهران: انتشارات مؤسسه مطالعات و پژوهشهای حقوقی شهر دانش، 1389.
ب. منابع خارجی
BBC. “Bijan Ebrahimi: Police 'Failed' Murdered Man for Years.” Last Visited October 7, 2018. www.mirror.co.uk/news/uk-news/man-awarded-13000compensation-wrongful-4961456, last visit: 1396/7/15.
Bowling, Ben and Coretta. “Disproportionate and Discriminatory: Reviewing the Evidence on Police Stop and Search.” The Modern Law Review Limited 70(6) (2007): 936-961.
Bowling, Ben, Coretta Phillips. “Disproportionate and Discriminatory: Reviewing the Evidence on Police Stop and Search.” The Modern Law Review Limited 70(6) (2007): 936-961.
Delsol, Rebekah, Michael Shiner. Stop and Search the Anatomy of a Police Power. First Published. London: Palgrave Macmillan, 2015.
Docking, Neil. “Man awarded £13,000 compensation for wrongful arrest - then cops re-arrest him and take cash.” 2015/01/11. http://www.mirror.co.uk/news/uk-news/man-awarded-13000compensation-wrongful-4961456 (Last Visited October 7, 2017).
Elizabeth A, Martin. A Dictionary of Law. 5th Edition. London: Oxford University Press, 2002.
Ethnicity Facts and Figures. “Stop and Search.” Last Visited September 29, 2018. www.ethnicity-facts-figures.service.gov.uk/crime-justice-and-the-law/policing/stop-and-search/latest.
Garner, Bryan. Black’s Law Dictionary. Ninth Edition. U.S.A: West Publishing Corporation, 2009.
Liyod, Leonard Jason. An Introduction to Policing and Police Powers. 2nd Ed. Britain: Cavendish Publishing, 2005.
Stone, R. “Exclusion of Evidence under Section 78 of the Police and Criminal Evidence Act: Practice and Principle.” Web Journal of Current Legal Issue 3 (1995), Last visited May 22, 2018. www.worldlawbook.com/attachments/312.pdf.
Swarb. “Hussien v Chong Fook Kam: PC 7 Oct 1969.” Last Modified July 15, 2019. http://swarb.co.uk/hussien-v-chong-fook-kam-pc-7-oct-1969.
The Guardian. “Abuse of Stop and Search Powers is a Crime, Says Lawrence Inquiry Adviser.” Last Visited October 15, 2018. https://www.theguardian.com/law/2012/jan/07/abuse-stop-search-crime-police.
The Guardian. “Bijan Ebrahimi Case: Police Officers Dismissed for Misconduct.” Last Visited October 15, 2018. https://www.theguardian.com/uk-news/2016/jan/22/bijan-ebrahimi-case-avon-somerset-police-officers-dismissed-misconduct.
The Guardian. “Council Officials Face Investigation over Bijan Ebrahimi Case.” Last Visited October 15, 2018. https://www.theguardian.com/uk-news/2018/jan/15/council-officials-face-investigation-over-bijan-ebrahimi-case.
The Guardian. “Stop and Search Eight Times More Likely to Target Black People.” Last Visited September 29, 2018. https://www.theguardian.com/law/2017/oct/26/stop-and-search-eight-times-more-likely-to-target-black-people.