مبانی سیاسی و چالش‌های عملی جبران خسارت بازداشت‌شدگان بی‌گناه در فرایند کیفری ایران ‬‬

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای گروه حقوق کیفری و جرم‫شناسی، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬.

2 استاد گروه حقوق کیفری و جرم‫شناسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، البرز، ایران.

3 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران.

چکیده

متهم بازداشت‌شده بی‌گناه، یعنی فردی که قربانی ظواهر پرونده کیفری شده است، شهروندی است که از یکی از حقوق اساسی خود در برهه‌ای از زمان محروم شده است. این محرومیت که نوعی ورود خسارت به وی می‌باشد، اگر توسط شهروند دیگر صورت گیرد، به حکم عقل، انصاف و عدالت باید جبران گردد. لیکن مسئله اصلی آن است که ازآنجاکه این بازداشت در مقام اعمال حاکمیت بوده بر چه مبنایی دولت ملزم به این جبران است؟ نوشتار حاضر برای یافتن مبنای سیاسی این امر به مشهورترین نظرات سیاسی که ناظر به مشروعیت دولت و معیار عدالت سیاسی است، پرداخته و در پرتو نظریه قرارداد اجتماعی لاک و عدالت انصافی رالز، این امر را موردتحلیل قرار داده است. پس از بررسی مبنای سیاسی، مشکلاتی که قانون آیین دادرسی کیفری برای جبران خسارت متهمان و محکومان بی‌گناه با آن مواجه بوده را در دو بُعد حکمی و موضوعی توصیف و تحلیل نموده و درنهایت راهکارهایی برای رفع خلأهای قانونی و ایرادات وارده برای جبران خسارت متهمان بی‌گناه پیشنهاد نموده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Political Foundation and Practical Dilemma of Compensation of Innocent Arrested Persons in Iranian Criminal Process

نویسندگان [English]

  • Jahanbakhsh Soleimani 1
  • Iraj Goldouzian 2
  • Mohammad Rouhani Moghadam 3
1 Ph.D. Student, Criminal Law and Criminology Department, Semnan Branch, Islamic Azad University, Semnan, Iran.
2 Assistant Professor, Criminal Law and Criminology Department, Faculty of Law and Political Sciences, Karaj Branch, Islamic Azad University, Alborz, Iran.
3 Assistant Professor, Jurisprudence and Principles of Islamic Law Department, Semnan Branch, Islamic Azad University, Semnan, Iran.
چکیده [English]

Innocent arrested accused is a person who is derived from one of fundamental human rights, i.e. His/ her liberty, in a period of time. Due to fairness and justice rules, if a citizen does this act and deprive someone from his/ her liberty, he has to compensate. However, this arrest is imposed based on the governmental acts, so if the state should convict and compensate to the defendant is an important issue in any legal system that this paper will be scrutinized. It reviews the most important political theories, i.e. Social contract (on the legitimacy) and Rawl’s theory of justice to consider this question. After finding the political foundation, it will consider the Iranian Criminal procedure in related to compensation of the innocent arrested defendants and offenders and finally proposes some solutions for the efficiency of Iranian Criminal Procedure Act in this respect.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Arrest
  • Defendant
  • Compensation
  • Virtual Damages
  • Acquittal

مراجع

فهرست منابع

الف. منابع فارسی
آشوری، محمد. آیین دادرسی کیفری. جلد دوم. چاپ سیزدهم. تهران: انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی و دانشگاه‌ها (سمت)، 1398.
آشوری، محمد. آیین دادرسی کیفری. جلد اول. چاپ بیست و یکم. تهران: انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی و دانشگاه‌ها (سمت)، 1398.
آشوری، محمد. عدالت کیفری 2 (مجموعه مقالات). چاپ دوم. تهران: نشر دادگستر، 1384.
آشوری، محمد. عدالت کیفری 1 (مجموعه مقالات). چاپ اول. تهران: انتشارات گنج دانش، 1376.
آشوری، محمد و اسماعیل شایگان. «نظام حقوقی جبران خسارت ناشی از بازداشت متهمان بی‌گناه؛ پژوهشی در حقوق ایران و حقوق تطبیقی». مجله پژوهش حقوق کیفری 23 (1397): 79-47.
احمری، حسین و موسی احمدی. «بررسی فقهی ـ حقوقی مسئولیت و مصونیت قاضی». مجله فقه و تاریخ تمدن ملل اسلامی 20(1388): 34-9.
اصغری آقمشهدی، فخرالدین. «جبران خسارت معنوی در حقوق ایران». پژوهشنامه علوم انسانی و اجتماعی 3(9 و 10) (1382): 48-31.
پروین، فرهاد. خسارت معنوی در حقوق ایران. چاپ اول. تهران: انتشارات ققنوس، 1380.
جیکوبز، لزلی. درآمدی بر فلسفه سیاسی نوین. ترجمه مرتضی جیرانی. چاپ اول. تهران: نشر نی، 1386.
حیدری، الهام. «مبانی و جایگاه قانونی جبران خسارات ناشی از بازداشت ناموجه در دادرسی کیفری ایران». مجله پژوهشنامه حقوق کیفری دانشگاه گیلان 15 (1396): 49-43.
خالقی، علی. نکته‌ها در قانون آیین دادرسی کیفری. چاپ هشتم. تهران: انتشارات مؤسسه مطالعات و پژوهشهای حقوقی شهر دانش، 1395.
رالز، جان. نظریه عدالت. ترجمه سیّد محمد کمال سروری و مرتضی بحرانی. چاپ اول. تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1387.
رستمی، ولی‌اله. «سازکارهای جبران خسارت ناشی از ایام بازداشت غیرقانونی با تأکید بر لایحه قانون آیین دادرسی کیفری پیشنهادی در قوه قضائیه». پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد، شیراز: دانشگاه شیراز، 1391.
سیّد حاتمی، مریم و فاطمه کریمیان. «خسارت ناشی از بازداشت با مطالعه تطبیقی در حقوق انگلستان». فصلنامه پژوهش‌های حقوق تطبیقی عدل و انصاف 1 (1397): 45-22.
صالحی مازندرانی، محمد. «نگرشی بر مسئولیت مدنی تصمیم‌گیرندگان قضایی». مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران 72 (1385): 241-273.
قاری سیّدفاطمی، سیّد محمد و سیّده لطیفه حسینی. «جبران خسارت در نظام‌های منطقه‌ای حمایت از حقوق بشر: ارزیابی رویه دادگاه اروپایی حقوق بشر». مجله تحقیقات حقوقی 12 (1392): 258-213.
کوشکی، غلامحسین. «مهم‌ترین نوآوری­های «حمایتی» و «سازمانی» لایحه آیین دادرسی کیفری در مرحله تحقیقات مقدماتی»، در دایره المعارف علوم جنایی (مجموعه مقالات)، 417-388. تهران: نشر میزان، 1392.
گلدوست جویباری، رجب. آیین دادرسی کیفری. چاپ اول. تهران: انتشارات جنگل، 1386.
لاک، جان. رساله‌ای درباره حکومت. چاپ دوم. ترجمه حمید عضدانلو. تهران: نشر نی، 1388.
مقدسی، محمدباقر و ابراهیم قلی‌زاده. «جبران خسارت متهمان بازداشت‌شده بی‌گناه در نظام عدالت کیفری ایران و فرانسه». مجله پژوهش حقوق کیفری 23 (1397): 111-81.
مهرپور، حسین. دیدگاه‌های جدید در مسائل حقوقی. چاپ دوم. تهران: انتشارات اطلاعات، 1374.
نیک‌فرجام، زهره. «جبران خسارت معنوی در فقه و حقوق». مجله مبانی فقهی حقوق اسلامی 11 (1392): 127-105.
یکرنگی، محمد. مشروعیت سیاسی کیفر. چاپ دوم. قم: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1396.
یوسفیان شوره­دلی، بهنام و لیلا رسولی ­آستانی. «نگرش تطبیقی به جبران خسارت واردشده بر محکوم بی‌گناه از نظر تا واقعیت». مجله حقوقی دادگستری 82 (1392): 277-247.
ب. منابع خارجی
Faulkner, Robert. “The First Liberal Democrat: Locke's Popular Government.” The Review of Politics 63(1) (2001): 5-40.
Laxminarayan, Malini. “Procedural Justice and Psychological Effects of Criminal Proceedings: The Moderating Effect of Offense Type.” Social Justice Research 25(4) (2012): 390-405.
پژوهشهای حقوق جزا و جرم شناسی
دوره 8، شماره 16
بهمن 1399
صفحه 289-313

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار