جرم سیاسی و تقسیم بندی حد ـ تعزیر

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

عضو هیأت علمی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی.

چکیده

در فقه جزایی اسلام که بر مبنای تقسیم‌بندی حد تعزیر است این اعتقاد وجود دارد که جرم حدی را نمی‌توان به عنوان جرم سیاسی شناسایی کرد؛ زیرا شناسایی جرمی به عنوان سیاسی به معنای پذیرفتن مراتبی از تخفیف و تغییر در چند و چون کیفر است که با طبع کیفرهای حدی سازگاری ندارد. این مقاله با واکاوی مستندات این دیدگاه، آنها را برای نفی جرم حدی سیاسی کافی نمی داند. استدلال مقاله بر این است که دست کم برخی از جرایم حدی را که به لحاظ ماهیت و طبع می‌توانند به انگیزه سیاسی ارتکاب یابند، می‌توان به عنوان جرم سیاسی قلمداد کرد. برابر شواهدی که مقاله ارائه می‌دهد اصل تفاوت گذاردن میان مجرمان شرور و تبهکار و مجرمان صرفاً برخوردار از انگیزه‌های سیاسی در ترسیم نظام حد تعزیر و تفکیک جرم بغی از محاربه از دیرباز به نوعی مورد توجه فقیهان بوده است. می‌توان این ایده را برای شناسایی جرم سیاسی نه فقط در تعزیرات که در حدود هم توسعه داد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Political Crime and Had -Tazir Demarcation

نویسنده [English]

  • Rahim Nobahar
چکیده [English]

In Islamic Penal Law crimes and punishments are divided intohodoud (prescribed punishments) and ta’zirat (discretionary punishments). It is, sometimes, believed that political crime, in its modern sense, is recognizable only in hodoud, not ta’zirat. The major part of the problem according to this view seems to be that the recognition of a crime as political requires some changes and mitigationsin the punishment; while the quality and quantity of the punishment inhodoud are supposedly predetermined. This article studies arguments in favor of this idea and evaluate them as insufficient. Rather the article argues that at least some hodoud are recognizable as political crimes in certain cases due to their nature andsubstance. The article also provides some arguments in favor of differentiation between professional criminals and offenders with political motives. Even in traditional view, this differentiation has had role in separation of some crimes from one another. This idea can be developed for recognition of political crimes in its modern sense not only in ta’zirat, but in some hodoud as well. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Jurisprudence
  • Had -Ta’zir
  • Political Crime
منابع فارسی و عربی
1. ابن‌منظور. لسان‌العرب. جلد 5. بیروت: دارإحیاء التراث العربی، 1408ق.
2. اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، جلد 1. تهران: اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، 1364.
3. اردبیلی، محمدعلی. «مفهوم جرم سیاسی در غرب»، در: رییس جمهور و مسؤولیت اجرای قانون اساسی. به کوشش حسین مهرپور، تهران: مؤسسه اطلاعات ( 1384): 273-284.
4. استفانی، گاستون و دیگران. حقوق جزای عمومی. جلد 1. ترجمه حسن دادبان، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی، 1377.
5. الاندلسی، علی بن احمد (ابن حزم)، المحلّی. جلد 11. بیروت: دارالآفاق الجدیده، بی‌تا.
6. البغدادی، محمد بن محمد بن النعمان (شیخ مفید). المقنعه. قم: مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ پنجم، 1430 ق.
7. التونسی، محمد الطاهر (ابن عاشور). التحریر والتنویر. جلد 26. تونس: الدار التونسیه للنشر، 1984م.
8. الحر العاملی، محمدبن الحسن. وسائل‌الشیعه، جلد 18. باب 2 از ابواب حد المحارب. تهران: اسلامیه، چاپ هشتم، 1386ش.
9. الحلبی، ابوالصلاح (تقی‌الدین). الکافی فی‌الفقه. اصفهان: کتابخانه عمومی امیرالمؤمنین(ع)، 1403 ق.
10. الحلی (علامه)، حسن بن یوسف بن الحسن. مختلف الشیعه فی أحکام الشریعه. جلد 9، قم: مؤسسه بوستان کتاب، چاپ دوم، 1423ق.
11. الحلی، محمدبن ادریس. السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی،جلد 3، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ دوم،1410ق.
12. الحلی، یحیی بن سعید. الجامع للشرایع. بیروت: دارالأضواء، چاپ دوم، 1406 ق.
13. الحلی (علامه)، حسن بن یوسف بن الحسن. تلخیص المرام. قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1421ق.
14. الراوندی، سعیدبن عبداللّه. فقه القرآن. جلد 2. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى، چاپ دوم، 1405ق.‌
15. السیوری، مقداد بن عبدالله. کنز العرفان فی فقه القرآن، جلد 2. تهران: المکتبه المرتضویه،1384ق.
16. الشوکانی، محمدبن علی. نیل الاوطار فی شرح منتقی الاخبار. تحقیق: رائد بن صبری. لبنان: بیت الافکار الدولیه، 2004م.
17. الطرابلسی، عبدالعزیز بن براج، المهذب، جلد 2، چاپ اول. قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1406ق.
18. الطوسی، محمد بن الحسن. تهذیب الأحکام. جلد 6، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1386.
19. الطوسی، محمد بن الحسن. المبسوط. جلد 7. تهران: المکتبه المرتضویه، 1378ق.
20. الطوسی، محمد بن الحسن. النهایه. بیروت: دارالکتاب العربی، 1390 ق.
21. الکاظمی، الجواد. مسالک الافهام إلی آیات الاحکام، جلد 2، تحقیق: سیّدمحمدتقی الکشفی ، تهران: مرتضوی، چاپ دوم، 1365.
22. الماوردی، علی بن حبیب. الاحکام السلطانیه. جلد 2. قم: مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ دوم، 1406ق.
23. الموسوی الاردبیلی، سیّدعبدالکریم. فقه الحدود والتعزیرات. جلد 3. قم: جامعه المفید، چاپ دوم، 1429 ق.
24. الموسوی، علی بن الحسین(سیّدمرتضی). الذخیره فی علم الکلام. قم: مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ سوم،1431ق.
25. الموسوی، محمد الرضی(سیّدرضی). نهج‌البلاغه. تحقیق: صبحی الصالح. قم: دارالاسوه، 1415 ق.
26. النجفی، محمدحسن. جواهرالکلام، جلد 21 و41. بیروت: دارإحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، 1981م.
27. زراعت، عباس، جرم سیاسی. تهران: قفنوس، 1377.
28. ساقیان، محمدمهدی، «اصل برابری سلاح‌ها در فرایند کیفری (با تکیه بر حقوق فرانسه و ایران)»، مجله حقوقی دادگستری 56 و 57 (1385):110-79.
29. سجستانی، سلیمان بن أشعث(ابوداود). سنن أبی داود. المملکه العربیه السعودیه: دارالسلام و دارالفیحاء، 1420ق.
30. شمس، عبدالله. «اصل تناظر». مجله تحقیقات حقوقی 35 و 36 (1381): 59-86.
31. صالحی نجف‌آبادی، نعمت‌الله. جهاد در اسلام. تهران: نشر نی، چاپ دوم، 1386.
32. طباطبایی بروجردی، سیّدحسین. نهایه الاصول. تقریر: حسینعلی منتظری. قم: نشر تفکر، 1415ق.
33. طباطبایی، سیّدمحمدحسین. «ادراکات اعتباری» در: اصول فلسفه و روش رئالیسم. جلد 2. قم: صدرا، 1350.
34. طباطبایی، سیّدمحمدحسین. المیزان فی تفسیر القرآن. جلد 4. قم: اسماعیلیان، چاپ سوم، 1394ق.
35. غفاری، مهدی. «بغی». دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، جلد 12. تهران: دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، 1383.
36. قاری سیّدفاطمی، سیدمحمد. «مفهوم جرم سیاسی در حقوق بشر بین‌الملل و فقه امامیه»، در: رییس‌جمهور و مسئولیت اجرای قانون اساسی. به کوشش: حسین مهرپور. تهران: مؤسسه اطلاعات (1384): 285-296.
37. کاشانی، علاءالدین. بدایع الصنائع فی ترتیب الشرایع. جلد 7. مصر: مطبعه الجمالیه، 1328ق.
38. کمیسیون حقوق بشر اسلامی. گزارشی از روند فعالیت کمیسیون حقوق بشر اسلامی جهت تدوین پیش‌نویس لایحه قانونی جرم سیاسی. تهران: کمیسیون حقوق بشر اسلامی، چاپ دوم، 1391.
39. منتظری، حسینعلی. رساله استفتائات، جلد 2. قم: سایه، چاپ دوم، 1385.
40. منتظری، حسینعلی. رساله حقوق. قم: سرایی، 1383.
41. مؤمن قمی، محمد. کلمات سدیده فی مسائل جدیده. قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1415ق.
42. نائینی، محمدحسین. تنبیه الامه و تنزیه المله. تحقیق و تصحیح: سیّدمحمود طالقانی. تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ پنجم، 1358.
43. نوبهار، رحیم. اهداف مجازات‌ها در جرایم جنسی: چشم‌اندازی اسلامی. قم: بوستان کتاب، 1389.
44. هاشمی شاهرودی، سیّدمحمود، قراءات فقهیه معاصره. جلد 1. قم: دایره‌المعارف فقه اسلامی، 1423ق.
45. هاشمی، سیّدمحمد. «تحلیل جرایم سیاسی و مطبوعاتی». مجله تحقیقات حقوقی 10 (1371) 118-137.
 
منابع انگلیسی
1. Barberis Julio, “Asylum, Diplomatic”, Edited by Dolzer Rudolf and others, Encyclopaedia of Public International Law. Netherland: Elsevier Science, (1985). Vol. 8: 40-42.
2. Ghari Seyyed Fatemi, S. Mohammad, “Who is a Refugee? Comparison of a Misconstrued Concept in International Human Rights, Shi’I Fiqh and the Iranian Legal System”, International Journal of Human Rights, Vol. 9, No. 2(June 2005): 183-223.
3. Fedorova, Masha, The Principle of Equality of Arms in International Criminal Proceedings. 1th edition. Belgium: Intersentia, 2012.  
4. Kilcommins Shane & Considine, John, “Rethinking the Equality of Arms Framework in the Republic of Ireland”, Irish Probation Journal, Vol. 4, No. 1(2007):32-45.
5. Szabo, Denis “Political Crimes: A Historical Perspective”, Journal of International Law and policy, Vol. 2, No. 1 (Spring 1972-1973): 7-22. http://rc.majlis.ir/fa/legal_draft?from_ntc_date=1392/06/31&to_ntc_date=1392/06/31