امکان‌‌سنجی کاربست نهادهای جزایی نوپیدا در حدود

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

در تلقی رایج، تغییرناپذیر قلمداد کردن مجازات‌های حدی سبب شده است تا نهادهای جزایی نوپیدا در حدود راه پیدا نکند. این در حالی است که این نهادها اغلب از آن‌روی که عقلایی‌اند در تعزیرات جریان می‌یابند. این پژوهش با رویکرد تحلیلی ـ انتقادی نشان می‌دهد که ثبات کیفرهای حدی مانع ورود نهادهای جزایی نوپیدا به آنها نیست. تمسک به اطلاق ادله‌ تعیین‌کننده‌ کیفرهای حدی، دلیل مناسبی برای نفی جریان نهادهای جزایی نوپیدا در حدود نیست. حتی بر فرض پذیرش ثبات و تغییرنابرداری کیفرهای حدی، شارع مقدس اسلام در پی نفی جریان نهادهای جزایی نوپیدا در حدود نبوده است. مقاله همچنین نشان می‌دهد که احکامی مانند عدم جواز تعطیل حد یا تأخیر در اجرای آن، مانع کاربست نهادهایی مانند تعویق و تعلیق مجازات و ممنوعیت مجازات مضاعف در حدود نیست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Feasibility Study of Utilization of Modern Criminal Institutions in Islamic Prescribed Punishments (Hodud)

نویسندگان [English]

  • Dr. Rahim Nobahar 1
  • Hossein Khodayar 2
1 Associate Professor, Faculty of Law, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
2 Student of Ph.D. of Criminal Law and Criminology of Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran
چکیده [English]

In traditional view in Islamic jurisprudence, Prescribed Punishments (Hodud) are often understood as unchangeable and inflexible. This, in its turn, has led the modern criminal institutions not to be applied in prescribed punishments. Indeed, while modern criminal entities are welcomed in discretionary punishments (Tazirat), they have been hardly welcomed in Hodud. The result has been a more differential system of punishment containing had and Tazir with different laws and rules. Having chosen an analytical-critical methodology, this paper shows that even inflexibility of prescribed punishments is not a cause for modern criminal entities not to be applied in them. Reliance upon unconditionality (Itlaq) of the evidences related to prescribed punishments is not a sufficient and convincing argument to put prescribed punishments far from the modern entities. Also this paper shows that impermissibility of postponement of Had and its cancelation, as insisted in religious texts, is not inconsistent with criminal concepts like deferment of judgement, suspension of punishment and prohibition of double punishment.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Modern Criminal Entities
  • Prescribed Punishments (Hodud)
  • Cancellation of Had
  • Postponement of Had
  • Prohibition of Double Punishment
الف. منابع فارسی
پوربافرانی، حسن و فاطمه بیگی‌حسن. «اعمال قاعده منع محاکمه مجدد در جرایم مستوجب مجازات‌های شرعی». پژوهشنامه حقوق کیفری 7 (بهار و تابستان 1392): 95-73.
پیوندی، غلامرضا. «نقد و بررسی تاریخ‌مندی احکام جزایی اسلام». حقوق اسلامی 35 (1391): 94-61.
حاجی‌ده‌آبادی، احمد. قواعد فقه جزایی (حدود و تعزیرات، قصاص و دیات). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1387.
حسینی، سید محمد. «دو گونه کیفر در مقابل دو دسته بزه (بازتعریف «حدود» و «تعزیرات» از دیدگاه فلسفه‌ کیفری)». فصلنامه حقوق 1 (بهار 1388): 106-87.
خادمی کوشا، محمدعلی. «تبدیل‌ناپذیری حدود (مجازات‌های بدنی معین) در اسلام». کاوشی نو در فقه 90 (1396): 97-71.
طهماسبی‌نیک، علی‌اشرف. سلسله پژوهش‌های فقهی ـ حقوقی (ثبات و تغیّر در جرایم و مجازات‌ها با مطالعه‌ تطبیقی). جلد 9. تهران: جنگل، 1388.
علیدوست، ابوالقاسم. فقه و مصلحت. قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1390.
فاضل موحدی لنکرانی، محمد. اصول فقه شیعه. جلد 6. تقریر، تحقیق و تنظیم: محمود ملکی اصفهانی و سعید ملکی اصفهانی. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار، 1381.
موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم. حقوق و دادرسی کیفری در آیینه فقه (مطابق با نظرات و فتاوی سید عبدالکریم موسوی اردبیلی). جلد 1. تنظیم: سعید رهایی. قم: رادنگار، 1392.
مؤمنی، عابدین و حامد رستمی نجف‌آبادی. «نقش مصلحت در اجرای مجازات‌های حدی». دوفصلنامه فقه مقارن 5 (بهار و تابستان 1394): 39-9.
نوبهار، رحیم و امیر عرفانی‌فر. «واکاوی تحلیلی ـ انتقادی تفاوت‌های میان حد و تعزیر». راهبرد 82 (بهار 1396): 240-207.
نوبهار، رحیم. «از تعطیل حد تا الغاگرایی کیفری». پژوهش‌های حقوق تطبیقی 4 (زمستان 1393): 146-123.
نوبهار، رحیم. اصول فقه: مباحث الفاظ و قواعد تفسیر متن. تهران: میزان، 1395.
نوبهار، رحیم. «امکان‌سنجی فقهی گذار از مجازات‌های بدنی». کاوشی نو در فقه 90 (تابستان 1396): 69-39.
نوبهار، رحیم. اهداف مجازات‌ها در جرایم جنسی: چشم‌اندازی اسلامی. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1389.
نوبهار، رحیم. «جرم سیاسی و تقسیم‌بندی حد ـ تعزیر». پژوهش‌های حقوق جزا و جرم‌شناسی 3 (نیمسال اول 1393): 163-133.
نوبهار، رحیم. «جستاری در تقسیم‌بندی باب‌های فقهی و پیامدهای روش‌شناختی آن». راهبرد 76 (پاییز 1394): 105-79.
نوبهار، رحیم. «جستاری درباره‌ تأخیر در اجرای حد». فقه و مبانی حقوق اسلامی 2 (پاییز و زمستان 1394): 358-337.
ب. منابع عربی
ابن قدامه، عبدالله و عبدالرحمن بن ابی عمر محمد بن قدامه المقدسی. المغنی و یلیه الشرح الکبیر. جلد 10. بیروت: دارالکتب العربی، 1403 ه‌.ق.
اردبیلی، احمد. مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان. جلد 13. قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1403 ه‌.ق.
اصفهانی محمد بن حسن. کشف ‌اللثام‌ و الابهام ‌عن ‌قواعد ‌الاحکام. جلد 10. قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1416 ه‌.ق.
بخاری، محمد بن إسماعیل. صحیح البخاری. جلد 8. بی‌جا: دار طوق النجاه، 1422 ه‌.ق.
تبریزی، جواد. تنقیح ‌مبانی‌الاحکام. جلد 2. قم: دارالصدیقه‌الشهیده، 1387.
تسخیری محمدعلی. القواعد الاصولیه و الفقهیه علی مذهب الامامیه. جلد 1. تهران: المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیه ـ المعاونیه الثقافیه، 1431 ه.‌ق.
حرّ عاملی، محمد. وسائل‌الشیعه‌. جلد 28. قم: آل‌البیت، 1409 ه.‌ق.
حلبی، ابن‌زهره. غنیه ‌النزوع الی علمی ‌الاصول‌ و الفروع. قم: امام صادق،1417 ه‌.ق.
حلی، جعفربن حسن. شرائع‌‌الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. جلد 4. قم: اسماعیلیان، 1408 ه‌.ق.
خراسانی، محمدکاظم. کفایه الاصول. جلد 2. تحقیق و تعلیق: عباسعلی زارعی سبزواری. قم: نشر اسلامی، 1430 ه‌.ق.
خوانساری، سید احمد. جامع المدارک فی شرح مختصر النافع. جلد 5. قم: اسماعیلیان، 1405 ه.‌ق.
رواس قلعه‌جی، محمد. موسوعه فقه علی­بن­ابی­طالب. دمشق: دارالفکر،1403 ه.‌ق.
زحیلی، وهبه. الفقه الاسلامی و ادلته. جلد 6. لاهور: مکتبه رشیدیه، بی‌تا.
سبحانی، جعفر. المبسوط فی اصول الفقه. جلد 2. قم: امام صادق (ع)، 1434 ه.‌ق.
سجستانی ازدی، سلیمان بن اشعث ابوداوود. سنن ابی‌داوود. جلد 4. بیروت: دارالفکر، 1411 ه.‌ق.
سلار دیلمی، حمزه بن عبدالعزیز. المراسم ‌العلویه و الاحکام النبویه فی الفقه الامامی. قم: منشورات ‌الحرمین،1404 ه.‌ق.
سیفی مازندرانی، علی‌اکبر. بدایع البحوث فی علم الاصول. جلد 5. قم: نشر اسلامی، 1433 ه.‌ق.
طباطبایی بروجردی، سید حسین. تقریرات فی اصول الفقه. مقرر: علی‌پناه اشتهاردی. قم: نشر اسلامی، 1417 ه‌.ق.
طباطبایى بروجردى، سید حسین. جامع أحادیث الشیعه. جلد 30. تهران: فرهنگ سبز، 1429 ه.ق.
طباطبایی حائری، سید علی. ریاض‌المسائل فی تحقیق‌الاحکام بالدلائل. جلد 16. قم: آل‌البیت، 1418 ه‌.ق.
طوسی، محمد بن حسن. الخلاف. جلد 5. قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1407 ه‌.ق.
طوسی، محمد بن حسن. المبسوط فی فقه الامامیه. جلد 8. تهران: المکتبه المرتضویه، 1387 ه‌.ق.
طوسی، محمد بن حسن. تهذیب‌الاحکام. جلد 10. تهران: دارالکتب‌الاسلامیه، 1407 ه.‌ق.
عاملی، زین‌الدین. مسالک‌الافهام الی تنقیح شرائع‌الاسلام. جلد 14. قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه، 1413 ه.‌ق.
عاملی، محمد (شهید اول). القواعد و الفوائد. جلد 2. قم: کتابفروشی مفید، بی‌تا.
عکبری بغدادی (مفید)، محمد بن محمد. المقنعه. قم: کنگره‌ی جهانی هزاره شیخ مفید، 1413 ه‌.ق.
علی، جواد. المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام. جلد 5. بغداد و بیروت: مکتبه النهضه و دارالعلم للملایین، 1978 م.
عوده، عبدالقادر. التشریع الجنایی الاسلامی مقارناً بالقانون الوضعی. جلد 2. قاهره: المکتبه التوفیقیه، بی‌تا.
فاضل موحدى لنکرانى، محمد. تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله ـ الحدود. قم: مرکز فقهى ائمه اطهار، 1422 ه.ق.
کاسانی، مسعود. بدایع الصنایع فی ترتیب الشرایع. جلد 7. بیروت: دارالکتب العلمیه، 1406 ه.‌ق.
کیدری، قطب‌الدین محمد. اصباح‌الشیعه بمصباح‌الشریعه. قم: امام صادق، 1416 ه‌.ق.
مکارم‌شیرازی، ناصر. انوارالفقاهه فی شرح تحریرالوسیله ـ کتاب الحدود. جلد 1 تا 3. تهران: عروج، 1434 ه.‌ق.
موسوی، علی بن حسین. الانتصار فی انفرادات الامامیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1415 ه.‌ق.
موسوى اردبیلى، سید عبدالکریم. فقه الحدود و التعزیرات. جلد 1 تا 4. قم: مؤسسة النشر لجامعه المفید، 1427 ه.ق.
موسوی خویی، سید ابوالقاسم. مبانی تکمله المنهاج. جلد 41 موسوعه. قم: احیاء آثار الامام الخویی، 1428 ه.ق.
موسوى گلپایگانى، سید محمدرضا. الدر المنضود فی أحکام الحدود. جلد 1 تا 3. قم: دار القرآن‌الکریم، 1412 ه.‌ق.
نجفی، محمدحسن. جواهرالکلام فی شرح شرایع ‌الاسلام. جلد 41. بیروت: دار احیاء ‌التراث ‌العربی، بی‌تا.
نوری، میرزاحسین. مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. جلد 18. بیروت: آل‌البیت (ع)، 1408 ه‌.ق.