عقلانیت مرجح در فرایند سیاست‌گذاری جنایی ایران

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

2 دانشجوی دکتری حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

چکیده

عقلانیت، مداخلات منفعت‌طلبانه و اقتدارگرایانه کنشگران عرصه سیاست‌گذاری را محدود می‌سازد. چنانچه قائل به تأثیرپذیری نظام‌های مختلف سیاست‌گذاری از عقلانیت حتی در حداقلی‌ترین سطح خود باشیم، آنچه روند سیاست‌گذاری جنایی را از کارآمدی خارج می‌سازد، پدیده «عقلانیت مرجح» است. این پدیده محصول توجه حداکثری و انحصاری به الزامات خاصی از عقلانیت به موازات نادیده انگاشتن سایر الزامات آن در راستای تحقق منافع فردی و حزبی سیاست‌گذار و بر پایه تعصبات ذهنی اوست.
این نوشتار که با روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است، باتوجه‌به نظریه «عقلانیت ترکیبی اسنلن»، ضمن معرفی ابعاد مختلف عقلانیت؛ چگونگی ظهور «عقلانیت مرجح» در فرایند سیاست‌گذاری جنایی ایران و راهکارهای رفع آن را به بحث و بررسی می‌گذارد. نتایج تحقیق حکایت از آن دارد که «عقلانیت مرجح» دست‌کم درمواردی نظام سیاست‌گذاری جنایی ایران را به‌واسطه مداخله حداکثری رهبران سیاسی در فرایند سیاست‌گذاری و اعمال عقلانیت‌های مرجح سیاسی، اخلاقی و دینی مؤثر از خود ساخته است؛ به‌گونه‌ای که سیاست جنایی عقلانی به سیاست جنایی غیرعقلانی تغییر ماهیت داده است. بر این اساس اعمال «عقلانیت ترکیبی» از طریق بازنگری در ارکان سنتی سیاست‌گذاری و تقویت حضور نخبگان حرفه‌ای و جامعه مدنی در آن، می‌تواند راه‌حل برون‌رفت از معضل عقلانیت‌های مرجح در نظام سیاست‌گذاری ایران باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Super Rationalization in Criminal Policy Making of Iran

نویسندگان [English]

  • Ali Saffari 1
  • Pegah Naderi 2
1 Associate Professor, Faculty of Law, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.
2 Ph.D. Student in Criminal Law and Criminology, Faculty of Law, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

 
Rationality is the factor which can limit the beneficial interventions and interference of the authorized politicians. However, although all different political systems are influenced by rationality, super rationalization makes the process of criminal policy making inefficient. Super rationalization is the result of extreme attention to some limited aspects of rationality while ignoring the other aspects of it by the politicians for interests of their own and their political parties. This is caused by the subjective prejudices of those politicians. In sum, the present article with regard to the theory of mixed rationality heavy of Snellen tries to study and investigate the position of rationality in the process of policy making of Iran. The aim is to discuss the arise of super rationalization. The results suggest that “super rationality” has, at least in some cases, made Iran's criminal policy system effective by maximizing the intervention of political leaders in the policy-making process and the application of super political, moral, and religious rationality. In a way, rational criminal policy has changed the nature of irrational criminal policy. Accordingly, the application of “mixed rationality” through reviewing the traditional elements of policy-making and strengthening the presence of professional elites and civil society in it, can be a solution to the problem of super rationality in the Iranian policy-making system

کلیدواژه‌ها [English]

  • Criminal Policy Making
  • Super Rationality
  • Political Rationality
  • Moral Rationality
  • Religious Rationality

فهرست منابع

الف. منابع فارسی
ابراهیم ­بای سلامی، غلام­حیدر. «فرهنگ و سیاست‌گذاری در ایران». فصلنامه انجمن فرهنگی ایران و ارتباطات 5 (1385): 234-213.
ایروانیان، امیر. نظریه عمومی سیاست­گذاری جنایی. تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهشهای حقوقی شهر دانش، 1392.
اینس، مارتین. درک کنترل اجتماعی. ترجمة نبی­الله غلامی. تهران: انتشارات میزان، 1396.
برهانی، محسن. اخلاق و حقوق کیفری. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1397.
بشیریه، حسین. جامعه‌شناسی سیاسی. چاپ بیست و پنجم. تهران: نشر نی، 1395.
بشیریه، حسین. موانع توسعه سیاسی در ایران. تهران: انتشارات گام نو، 1380.
پاک‌نهاد، امیر. سیاست جنایی ریسک‌مدار. تهران: انتشارات میزان، 1394.
جلالی، محمود. «حقوق بشر زنان در حقوق بین‌الملل و وضعیت ایران». مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران 66 (1383): 143-115.
حبیب‌زاده، محمدجعفر. «مجازات عمل حرام و تعارض آن با قانون‌مداری در قانون اساسی». نشریه حقوق اساسی 3 (1383): 24-9.
حسینی، محمد. سیاست جنایی اسلام و جمهوری اسلامی ایران. تهران: انتشارات سمت، 1394.
خالقی، علی. آیین دادرسی کیفری. جلد دوم. چاپ هیجدهم. تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهشهای حقوقی شهر دانش، 1398.
خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران (ایرنا). «تقابل دیدگاه مخالفان و موافقان پیوستن ایران به fatf». منتشرشده در 1 دی 1398. مشاهده‌شده در 20 دی 1398. www.irna.ir/news/83603489.
خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا). «فیلترینگ چه اثری بر استفاده از تلگرام داشت؟». 20 دی 1398. https://www.isna.ir/news/98012007494.
دلماس مارتی، مری. نظام‌های بزرگ سیاست جنایی. ترجمة علی‌حسین نجفی ابرندآبادی. تهران: انتشارات میزان، 1393.
سریع‌القلم، محمود. فرهنگ سیاسی ایران. تهران: انتشارات فروزان، 1389.
سن، آمارتیا. عقلانیت و آزادی. ترجمه وحید محمودی و علیرضا بهشتی. تهران: نشر نی، 1398.
صبوری‌پور، مهدی. عقلانیت در ارتکاب جرم. تهران: انتشارات میزان، 1398.
صفاری، علی. «تعریف و مفهوم پیشگیری از جرم». خبرنامه انجمن جرم‌شناسی 11/12 (1388): 8-3.
صفاری، علی. کیفرشناسی. تهران: انتشارات جنگل، 1398.
طهماسبی، شهرام، مهرداد جواهری‌پور و رضاعلی محسنی. «مطالعه تطبیقی لیبرال دموکراسی با مردم‌سالاری دینی در جمهوری اسلامی ایران از دیدگاه جامعه‌شناسی سیاسی». مطالعات جامعه‌شناسی 43 (1398): 22-7.
فرجیها، محمد، علی صفاری، عزیزا... رجب‌زاده و امیرحسن نیازپور. «بررسی لایحه پیشگیری از وقوع جرم، میزگرد سوم». فصلنامه مطالعات پیشگیری از جرم 4 (1386): 251-212.
قریب، حسین. بررسی کارکردهای انواع عقل در سیاست‌گذاری عمومی جمهوری اسلامی ایران. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1390.
قلی‌پور، رحمت‌الله و ابراهیم غلام‌پور آهنگر. فرایند سیاست‌گذاری عمومی در ایران. تهران: انتشارات مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، 1389.
گیدنز، آنتونی. سیاست، جامعه‌شناسی و نظریه اجتماعی. ترجمة منوچهر صبوری. تهران: انتشارات نی، 1384.
لازرژ، کریستین. درآمدی بر سیاست جنایی. ترجمة علی‌حسین نجفی ابرندآبادی. تهران: انتشارات میزان، 1396.
لیوتار، ژان فرانسوا. وضعیت پست‌مدرن ـ گزارشی درباره دانش. ترجمة حسینعلی نوذری. تهران: نشر گام نو، 1387.
محمدنسل، غلامرضا. جرم و سیاست جنایی: فرایند سیاست­گذاری و کنشگران آن. تهران: دادگستر، 1398.
محمودی جانکی، فیروز. «ستیزه‌گری حقوقی و اجتماعی ـ نقدی بر قانون حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر و طرح صیانت از عفاف و حجاب» در علوم جنایی تطبیقی، به اهتمام حسین غلامی، 611-585. تهران: انتشارات میزان، 1395.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. «طرح اصلاح قانون مجازات اخلال‌گران در نظام اقتصادی کشور». مشاهده‌شده در 24 دی 1398. https://rc.majlis.ir/fa/legal draft/show/1393925.
مرکز پژوهش‌های شورای نگهبان. «لایحه پیشگیری از جرم». مشاهده‌شده در 7 بهمن 1398. http://nazarat.shora-rc.ir/Forms/frmShenasname.aspx.
مرکز پژوهش‌های شورای نگهبان. «نظر شورای نگهبان درخصوص طرح منع شکنجه و طرح جرم سیاسی». مشاهده‌شده در 9 بهمن 1398. http://nazarat.shora-rc.ir/Forms/FileLoad.aspx.
«مشروح مذاکرات مجلس». (16/07/1393). دوره نهم، جلسه 248. روزنامه رسمی، شماره 20309.
«مشروح مذاکرات مجلس». (29/07/1393). دوره نهم، جلسه 250. روزنامه رسمی، شماره 20311.
ملک­محمدی، حمیدرضا. مبانی و اصول سیاست­گذاری عمومی. تهران: انتشارات سمت، 1396.
نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین. «سیاست جنایی» در دانشنامه علوم جنایی اقتصادی، به اهتمام امیرحسن نیازپور. 575-554. تهران: نشر میزان، 1396.
نوبهار، رحیم. «مدل‌شناسی سیاست جنایی اسلام». مجله تحقیقات حقوقی 61 (1392): 150-101.
نوبهار، رحیم. «نقدی بر قانون امر به معروف و نهی از منکر» در بازخوانی فقهی امر به معروف و نهی از منکر، نوشته سیّد مصطفی محقق داماد، 234-221. تهران: مرکز نشر علوم انسانی، 1396.
نیازپور، امیرحسن. «اساسی­سازی حقوق پیشگیری از جرم». پژوهش حقوق کیفری 6 (1393): 111-91.
وحدانی، امیریوسف. اصل شفافیت در حقوق کیفری ماهوی. تهران: انتشارات بهنامی، 1396.
ب. منابع انگلیسی
Beck, U. “Risk Society Revisited: Theory, Politics and Research Programs.” In The Risk Society and Beyond: Critical Issues for Social Theory, edited by Adam. B.Y beck, U. & J. Van Loon. 211-229. London: Sage Publications, 2002.
Campbell, L. “Criminal Justice and Penal Populism in Ireland.” Legal Studies 28(4) (2008): 559-579.
Goulet, Denis. “Three Rationalities in Development Decision Making.” World Development 14(2) (1986): 301-317.
Hinnebusch, Raymond. The International Politics of the Middle East. Manchester: Manchester University Press, 2003.
Loughlin, M. “Constitutional Theory: A 25th Anniversary Essay.” Oxford Journal of Legal Studies 25(2) (2005): 183-202.
Snellen, Ignace. “Conciliation of Rationalities: The Essence of Public Administration.” Administrative Theory & Praxis 24(2) (2002): 323-346.
Transparency Internationa. “Corruption Perceptions Index 2018.ˮ https://www.transparency.org/cpi2018.