سازوکارهای حقوق کیفری ایران در زمینۀ اعمال حق دادخواهی کودکان بزهدیده (حق بر شکایت کودک)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

دکترای حقوق کیفری و جرم شناسی و عضو مرکز تحقیقات مدیریت رفاه اجتماعی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، تهران، ایران.

چکیده

براساس اصل 36 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران دادخواهی حق مسلم هر فرد است، هر کس می‌تواند به منظور دادخواهی به دادگاه صالح رجوع نماید، همه افراد ملت حق دارند به این‌گونه دادگاه‌ها دسترسی داشته باشند و هیچ‌کس را نمی‌توان از دادگاهی منع کرد که به موجب قانون حق مراجعه به آن را دارد. عبارت به کار رفته در این اصل همگی مطلق و بی‌قید و شرط است. بنابراین اصل اولیه بر این است که ناتوانی نمی‌تواند مانع از اعمال حق دادخواهی شهروندان شود؛ اما اجرای این حق مدنی در مورد گروه‌های خاصی از شهروندان به دلیل وضعیت خاص جسمانی و اجتمانی می‌تواند با موانعی روبه‌رو شود که کودکان و نوجوانان از جمله این گروه‌هایند. این موضوع در زمینه جرایم ارتکابی علیه کودکان به دلیل آثار سنگین بزه‌دیدگی و ضرورت‌های اجتماعی و انسانی راجع به حمایت از کودکان قربان جرم، اهمیت زیادی دارد. هر چند کودکی عامل سلب حق شکایت کودکان از جرایم ارتکابی علیه آنها محسوب نمی‌شود، اما با توجه به شرایط آسیب‌پذیر کودکان در ناتوانی از طرح دعوای کیفری و در راستای کاهش رقم سیاه جرایم ارتکابی علیه آنها، قانونگذاران، با اتخاذ رویکردی رفاهی به پیش‌بینی سازوکارهای حمایتی افتراقی در جهت اجرا و استیفای حق دادخواهی کیفری کودکان اقدام کرده‌اند. این موضوع در قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 ـ به عنوان یکی از بزه‌دیده محورترین قوانین کیفری تاریخ قانونگذاری کیفری در ایران ـ نیز مورد توجه قرار گرفته است. بررسی این قانون و مقایسه آن با سایر قوانین و مقررات مجری در این زمینه مانند قانون حمایت از کودکان و نوجوانان مصوب 1381/9/25 و قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست و بد سرپرست مصوب 1392/6/31 و غیره و  لوایح در حال تصویب بیش از هر چیز نشانگر ناهماهنگی، تعارض و سرگردانی در سیاست‌های تقنینی اتخاذی این حوزه است. این مقاله به بررسی موضوع‌های مذکور با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی و بهره‌برداری از یافته‌های حقوق تطبیقی می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Iran Criminal Law Mechanisms in Enforcement of Litigation Right for Victimized Child (Child`s Litigation Right)

نویسنده [English]

  • Amirhamzeh Zeinali
چکیده [English]

According to the principle 36 of Iran Constitutional law, everyone has the right of litigation. Everyone can access proper courts for litigation. These courts must be available for everyone and nobody can`t be denied from resorting to the court which is accessible according to the law. All of terms that has been used in this principle, are absolute and unconditional. So, the primary principle is that disability is not a barrier in this way. But enforcement of this right in some groups such as children and adolescents can be faced with some barriers because of special physical and social situations. This is an important matter in crimes against child because of major impacts of victimization and social and humane necessities in supporting victimized children. Although being a child is not a barrier to litigation right when a child is victimized, legislators  by attending to the vulnerability of child in bringing criminal action and for reducing black figure of crimes  against them, have provided some differential supportive mechanisms in enforcement of this right by adopting welfare approach. This matter has been provided in criminal procedure law (1392) that is one of the most victim-focused in Iran criminal laws. Reviewing this Act and comparing it with the other laws and legislations in this area such as Child Protection Act (16/12/2002, other Acts and ongoing bills present the disharmony, conflict and confusion in legislative policies in this field. This essay reviews mentioned matters in descriptive- analytical approach and by use of comparative law findings.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Victimized child
  • Prosecutor
  • litigation
  • legal guardian
  • Nongovernmental organization
  • wellbeing organization
  • Guardian by nature
منابع فارسی
1. اسدی، لیلا سادات. «حمایت دادستان از کودک در خانواده، موانع و چالش‌ها». دو فصلنامه علمی و ترویجی فقه و حقوق خانواده ( ندای صادق) 52 (1389): 47-67.
2. الطباطبائی الیزدی، السّیدمحمدکاظم. تکمله العروه‌الوثقی. جلد دوم. قم: مکتبه الدوری، بی‌تا.
3. خالقی، علی. آیین دادرسی کیفری. ویرایش دوم. تهران: شهر دانش، 1388.
4. رایجیان اصلی، مهرداد. بزه‌دیدگان و نظام عدالت جنایی. مجله حقوقی دادگستری 52 و 53 (1384)75-118.
5. زینالی، امیرحمزه. «نوآوری‌های قانون حمایت از کودکان و نوجوانان و چالش‌های فراروی آن». فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی 7 (1382): 59-92.
6. زینالی، امیرحمزه. «قانون حمایت از کودکان و نوجوانان و تقابل دیدگاه‌ها در آن». فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی 9 ( 1382): 109-132.
7. زینالی، امیرحمزه. گزارش سمینار دادرسی ویژه با همکاری معاونت حقوقی و توسعه قضایی قوه قضائیه و یونیسف. ارومیه: (21 خرداد 1385).
8. زینالی، امیرحمزه. ابعاد حقوقی و جرم‌شناختی حمایت از کودکان و نوجوانان در معرض خطر. تهران: روزنامه رسمی کشور، 1388
9. زینالی، امیرحمزه. «جهانی‌شدن اصل حمایت ویژه از کودکان». فصلنامه علمی و پژوهشی رفاه اجتماعی 35 (1388)51-88.
10. زینالی، امیرحمزه، مقدسی، محمد باقر، حق بزه دیده بر امنیت و اطلاع رسانی در فرایند کیفری، مجله تحقیقات حقوقی 57 (1391)227-272
11. زینالی، امیرحمزه و محمدباقر مقدسی. «رویکرد تطبیقی به نقش و جایگاه بزه‌دیده در فرایند کیفری». دو فصلنامه علمی ـ پژوهشی آموزه‌های حقوق کیفری دانشگاه علوم اسلامی رضوی 5 (1392)181-210.
12. زینالی، امیرحمزه. فرایند و سازوکارهای انعکاس و دریافت اصل حمایت ویژه از کودکان در حقوق کیفری در دایره‌المعارف علوم جنایی، مجموعه مقاله‌های تازه‌های علوم جنایی. کتاب دوم. تهران: بنیاد حقوقی میزان، 1392.
13. سنگلجی، محمد. آیین دادرسی در اسلام. قزوین: طه، چاپ سوم، 1383.
14. شیخ حر عاملی. وسائل‌الشیعه (جلد 18). بیروت: داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
15. قانون آیین دادرسی کیفری فرانسه. ترجمه عباس تدین. تهران: خرسندی، چاپ دوم، 1391.
16. عدالت برای بزه‌دیدگان: اداره کنترل مواد مخدر و پیشگیری از جرم سازمان ملل متحد. ترجمه علی شایان، معاونت حقوقی و توسعه قضایی قوه قضائیه، ویرایش نخست، قم: سلسبیل، 1384.
17. مدنی قهفرخی، سعید و امیر حمزه زینالی. آسیب‌شناسی حقوق کودکان در ایران. تهران: نشر میزان،1390.
18. محمدی، ابوالحسن. مبانی استنباط حقوق اسلامی (اصول فقه). تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1391.
19. موسوی خمینی، روح‌الله. تحریرالوسیله. ترجمه سیّدمحمد موسوی بجنوردی، تهران: مجمع علمی و فرهنگی مجد، چاپ دوم، 1392.
20. نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین؛ فیروز محمودی و حسین غلامی. میزگرد عدالت برای بزه‌دیدگان. مجله حقوقی دادگستری 52 و 53 (1384): 9-72.
21. نیکو منش، امرالله. بررسی فقهی شرایط پذیرش دعوا. تهران: فصلنامه فکر و نظر 12و13 (1393) 32-37.