بررسی رویکرد قانون آیین دادرسی کیفری (1392) به حقوق شاهد و مطلع در مرحله تحقیقات مقدماتی و میزان انطباق آن با اسناد بین‌المللی و منطقه‌ای

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای تخصصی، گروه حقوق، واحد امارات متحده عربی، دانشگاه آزاد اسلامی، دبی، امارات متحده عربی

2 دانشیار، گروه حقوق، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

شهادت به عنوان یک دلیل اثبات‌کننده جرم، پس از اقرار جایگاه ویژه‌ای را در سامانه عدالت کیفری ایران به خود اختصاص داده است و برخلاف برخی ادله مانند اقرار، تحصیل آن نیازمند مشارکت شهروندان است. در این فرایند، تحقق نقش کارکردگرا برای شهود و مطلعین، مستلزم به ‌کارگیری شیوه‌های حمایتی خاصی است که ریشه در حمایت از حق‌های فردی و اجتماعی داشته و تا اندازه قابل‌توجهی دارای مبانی حقوق بشری هستند. لذا برای شناخت مبنای این اقدامات، شایسته است تمهیدات آن را برمبنای صیانت از حقوق فردی و کرامت انسانی بشر و حمایت از عدالت ترسیم نمود. در این زمینه، قانون آیین دادرسی کیفری ایران (1392) در مقایسه با قوانین سابق، رویکرد انفعالی خود را کنار نهاده و بر تعریف و تخصیص حقوق ویژه شهود و مطلعین اراده نموده است، مانند حمایت صریح از امنیت شهود و حفظ هویت آنها. مقایسه قانون داخلی با اسناد بین‌المللی و منطقه‌ای نیز بیانگر انطباق نسبی رویکرد فعلی قانون‌گذار داخلی با موازین حقوق بشر بوده است، هرچند در برخی موضوعات از جمله اعتبار شهادت زنان و حق یا تکلیف تلقی نمودن آن، با چالش‌هایی مواجه بوده‌ایم. با این حال، نتایج مطالعات ما نشان داد قانون آیین دادرسی کیفری لاحق، مقررات حق‌مدارانه بیشتری را نسبت به نقش شاهد و مطلع در مقایسه با قوانین سابق دربرداشته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The New Criminal Procedure Law Approach to Witness and Informed Rights in the Preliminary Research Phase and its Compliance with International and Regional Documents

نویسندگان [English]

  • Abbas Akhtari 1
  • Dr. Hassan-Ali Moazen Zadegan 2
1 Department of Law, U.A.E Branch, Islamic Azad University, Dubai, U.A.E.
2 Department of Law, Associate Professor of Criminal Law and Criminology, Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The testimony as a proof of crime, after confession, has a special place in Iran's criminal justice system and unlike some of the evidence, such as confession, education requires citizens to participate. In this process, the fulfillment of the functionalist role for intuition and knowledge requires the use of certain supportive methods that are rooted in the protection of individual and social rights and, to a significant extent, have the foundations of human rights. Therefore, in order to understand the basis of these measures, it is desirable to draw up its provisions based on the protection of human rights and human dignity and the promotion of justice. The Iranian version of Iran's Code of Conduct also replaced the passive approach in the new version in comparison with the previous laws and determined the definition and allocation of the special rights of witnesses and informers. The comparison of domestic law with international and regional documents also reflects the relative alignment of the current domestic lawmaker's approach to human rights standards. However, in some areas such as women's testimony, we have faced challenges. However, the results of our studies have shown that the Criminal Procedure Code provides more legitimate regulation than the role of witnesses and informants in comparison to former laws.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Witness’s Rights
  • Informed Rights
  • Initial Investigations
  • Criminal Procedure Code
  • International and Regional Documents
بیگ‌زاده، ابراهیم. جامعه مدنی و دیوان بین‌المللی کیفری: دایرةالمعارف علوم جنایی. جلد 2. ویرایش اول. تهران: میزان، 1392.
تقی‌پور، علیرضا. «محدودیت‌های حـق پرسش متهم از شاهد در قواعد دادرسی و رویه قضایی دادگاه‌های کیفری بین‌المللی». نشریه فقه و حقوق اسلامی 2 (1390): 58-23.
حاجیعلی، فریبا. «محدودیت‌ها و موانع شهادت زنان در محاکم قضایی». دوفصلنامه مطالعات اجتماعی روان‌شناختی زنان 6 (1387): 123-106.
حصبائی، احد. «بررسی حمایت کیفری از شهود با نگاهی تطبیقی بر قانون ایران و آمریکا». پایان‌نامه کارشناسی ارشد، شیراز: دانشگاه شیراز، 1392.
خالقی، علی. آیین دادرسی کیفری. ویرایش نهم. تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهشهای حقوقی شهر دانش، 1392.
رایجیان اصلی، مهرداد. «تحول حقوق جهانی بزه‌دیدگان بر پایه اصل هم‌ترازی حقوق بزه‌دیده و متهم در بستر دادرسی عادلانه». مجله حقوقی دادگستری 56 و 57 (1385): 195-161.
رضوی‌فرد، بهزاد و حسن فقیه‌محمدی. «رویکرد دیوان کیفری بین‌المللی در قبال فرایند آماده‌سازی شهود». پژوهش‌نامه حقوقی 2 (1390): 39-21.
رمضانی قوام‌آبادی، محمدحسین. «مطالعه تطبیقی وضعیت حقوقی سازمان‌های مردم‌نهاد در ایران و فرانسه از تأسیس تا فعالیت». دوفصلنامه مطالعات حقوق تطبیقی 6 (1394): 557-540.
رئوفیان، حمید و ابوالفضل حسن‌زاده محمدی. «حمایت از شهود در چالش با حقوق دفاعی متهم». مجله حقوقی دادگستری 71 (1389): 55-23.
شریعت‌باقری، محمدجواد. اسناد دیوان کیفری بین‌المللی. ویرایش اول. تهران: جنگل، 1386.
غلامپور، مهدی و عباس تدین. «جلب شاهد از منظر حقوق ایران و اسناد بین‌المللی: از هست‌ها تا بایدها». دوفصلنامه پژوهشنامه حقوق کیفری 2 (1392): 197-180.
کوشکی، غلامحسن. «سازمان‌های غیردولتی: از انفعال تا مشارکت رو به فعال در تعقیب دعوای عمومی؛ با نگاهی به قانون آیین دادرسی کیفری». فصلنامه پژوهش حقوق کیفری 4 (1392): 90-68.
مهرا، نسرین. زن و حقوق کیفری. ویرایش اول. تهران: سلسبیل، 1384.
مؤذن‌زادگان، حسنعلی و حمید رئوفیان‌نائینـی. «حمایت از امنیت شهود در فرایند دادرسی کیفری». فصلنامه دیدگاه‌های حقوقی 56 (1390): 219-203.
مؤذن‌زادگان، حسنعلی و عباس تدین. «زن در آیین دادرسی کیفری ایران و فرانسه». فصلنامه پژوهش حقوق کیفری 6 (1393): 193-169.