بررسی تطبیقی نظارت قضایی در مرحله تحقیقات مقدماتی در دادرسی کیفری ایران و دیوان کیفری بین‌المللی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکترا، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم تحقیقات، تهران، ایران.

2 استاد گروه حقوق کیفری و جرم‌شناسی، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

چکیده

یکی از جنبه‌های تشکیل‌دهنده دادرسی منصفانه در کنار ارکان «رعایت حقوق بشر» و «احترام به اصول اخلاقی»، وجود ساختار مناسب در فرایند آیین دادرسی کیفری است. به‌لحاظ ساختاری در‌حال‌ِحاضر دو الگوی بسته و باز بر دادرسی کیفری کشورهای مختلف حاکم است. در الگوی بسته، مقام متصدّی مرحله تحقیقات مقدماتی (دادستان یا بازپرس)، در انجام اقداماتی که جنبه قضایی داشته و با حق افراد به حریم خصوصی و آزادی ایشان در تعارض‫اند (مانند دستور تفتیش منازل و قرار بازداشت موقت)، اختیاری نداشته و اقدامات فوق در اختیار مقام قضایی مستقل و بی‌طرف دیگری قرار دارد که خود در انجام تحقیقات و جمع‌آوری دلایل مرتبط با جرم دخالتی نداشته است. درحالی‌که در الگوی باز، مقام متصدّی تحقیقات، خود درمورد اقدامات فوق تصمیم‌گیری می‌نماید. الگوی دیوان کیفری بین‌المللی از آن جهت که دادستان دیوان در اقدامات فوق، تحت نظارت نهادی با عنوان «شعبه مقدماتی» قرار دارد، الگوی بسته محسوب می‌شود. درحالی‌که الگوی ایرانی همواره الگوی باز بوده است. در قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 نیز الگوی باز پذیرفته شده است. به آن معنا که بازپرس در ایران، جز درموارد معدود، به‌تنهایی راجع به حق آزادی یا بازداشت افراد تصمیم‌گیری کرده و نهایتاً تصمیم او قابل‌اعتراض است. درواقع، دادرسی ایران، فاقد نهاد قضایی ناظر بر اقدامات بازپرس است. این ایراد زمانی پررنگ‌تر می‌شود که دادستان نیز در برخی مواقع ازجمله جرایم غیر ماده 302 قانون آیین دادرسی کیفری می‌تواند راجع به این حقوق افراد تصمیم‌گیری نماید. تحقق موازین دادرسی منصفانه و نیز تمایل جهانی به الگوی بسته مستلزم ایجاد الگوی بسته در ایران است و الگوی دیوان کیفری بین‌المللی در طراحی دادرسی کیفری مناسب برای ایران راهگشا محسوب میشود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Judicial Supervision in the Pretrial Stage; Comparing Iran's Criminal Procedure and International Criminal Court

نویسندگان [English]

  • Hosein Abdi 1
  • Mohammadali Ardabili 2
1 Ph.D. Graduate Candidate, Faculty of Law, Theology and Political Sciences, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran, Iran.
2 Professor of Criminal Law and Criminology, Faculty of Law, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

One of the aspects of the fair trial, along with the principles of “respect for human rights” and “respect for ethics”, is the existence of a proper structure in the process of criminal procedure. Structurally, two models are currently closed and open to criminal proceedings in different countries. In closed packages, an officer in the preliminary investigation stage (prosecution stage) is not in a position to exercise judicial remedies that conflicts with the right of individuals to privacy and their freedom (such as the inspection of homes and interim detention orders), and actions the above is available to an independent and impartial judiciary who has not been involved in conducting investigations and gathering grounds for crime. While in the open pattern, the investigating officer will decide on the above actions. The International Criminal Court model is a closed model because the prosecutor of the court in the above acts is under the supervision of an institution called the “Elementary Branch”, while the Iranian pattern has always been an open pattern. The Code of Criminal Procedure, approved in 2013, is also emphasized on the open model. The realization of fair trial standards as well as the global tendency towards a model of the package requires the creation of a closed model in Iran, and the International Criminal Court model is considered to be an appropriate criminal procedure design for Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Closed Pattern
  • Open Pattern
  • Privacy
  • Right to Freedom
  • Initial Investigations
  • International Criminal Court

فهرست منابع

الف. منابع فارسی
آخوندی، محمود. آیین دادرسی کیفری. جلد دوم. چاپ پانزدهم. تهران: سازمان چاپ و انتشارات، 1389.
اردبیلی، محمدعلی. «نگه داشتن تحت نظر» در مجموعه مقالات در تجلیل از دکتر محمد آشوری، به اهتمام محمد صدرتوحیدخانه‌مبارکه، 223-202. چاپ اول. تهران: انتشارات سمت، 1382.
بابایی، محمدعلی. تحوّلات نظام دادرسی کیفری در پرتو قانونگذاری اسلامی ـ انطباق». مجله حقوقی دادگستری 62 و 63 (1387): 67-47.
بوریکان، ژان، و آن موری سیمون. آیین دادرسی کیفری. ترجمه دکتر عباس تدین. چاپ اول. تهران: انتشارات خرسندی، 1389.
زرنگ، محمد. تحول نظام قضایی ایران. جلد دوم. چاپ اول. تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1381.
زرینی، حسین، و حسین هژبریان. تاریخ معاصر دستگاه قضایی ایران و تحولات آن. جلد اول. چاپ اول. تهران: روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران، 1388.
صابر، محمود. آیین دادرسی دیوان کیفری بین‌المللی. چاپ اول. تهران: انتشارات میزان، 1388.
محمدی، حمید. «نقد و بررسی دستور نگهداری متهم تحت نظر در مقررات دادرسی ایران». فصلنامه دانشکده حقوق پیش‌شماره 3 (1387): 40-29.
یوسفی، ایمان. «بررسی تمایل جهانی به حذف بازپرس». مجله مطالعات حقوقی 5 (پاییز و زمستان 1390): 89-71.
یوسفی، ایمان. تحقیقات مقدماتی در آیین دادرسی کیفری. چاپ اول. تهران: انتشارات جاودانه، 1391.
یوسفی، ایمان. «مدل‌های تحقیقات مقدماتی». رساله دوره دکترای حقوق جزا و جرم‌شناسی، تهران: دانشگاه تهران، پاییز 1391.
ب. منابع خارجی
Bibas, Stephanos, and William Burke. (2010) “International Idealism Meets Domestic Criminal Procedure Realism.” Duke Law Journal l59(4) (2010): 128-176.
Croquet, Nicolas. “The International Criminal Court and the Treatment of Defiance Right: A Mirror of the European Court of Human Rights Juris Prudence.” Human Rights Law Review 11 (2011): 91-131.
Croquet, Nicolas. “The International Criminal Court and the Treatment of Defiance Right: A Mirror of the European Court of Human Rights Juries Prudence.” Human Rights Law Review 11 (2011): 91-131.
Edwards, George. “International Human Rights Law Challenges to the New International Criminal Court: The Search and Seizure Right to Privacy.” Yale Journal of International Law 26 (2001): 75-98.
Hodgson, Jacqueline. “The French Prosecutor in Question.” Washington and Lee Law Review 67 (2010): 1361-1411.
Kress, Clause. “The Procedural Law of the International Criminal Court in Outline: Anatomy of a Unique Compromise.” Journal of International Criminal Justice 1 (2003): 603-617.
Lippman, Mathew Ross. Criminal Procedure. Chicago: Sage Publication, 2011.
Miraglia, michela (2006) The First Decision of the ICC
Miraglia, Michela. “The First Decision of the ICC Pre-Trial Chamber.” Journal of International Criminal Justice 4 (2006): 188-195.
Safferling, Christoph. Towards an International Criminal Procedure. Hannover: Oxford University Press, 2001.
Solove, Daniel. Understanding Privacy. Cambridge: Harvard University Press, 2008.